Choroby naszych przodków
Podczas mojego niedawnego pobytu wakacyjnego nad morzem nie omieszkaÅ‚am odwiedzić placówek muzealnych na terenie GdaÅ„ska. W Muzeum Archeologicznym, przy ul Mariackiej zbiory rzeczywiÅ›cie sÄ… imponujÄ…ce. O ile wiele rzeczy nie byÅ‚o dla mnie – adeptki historii – specjalnÄ… nowoÅ›ciÄ…, o tyle prezentacja muzealna dotyczÄ…ca schorzeÅ„ ludnoÅ›ci prahistorycznej na ziemiach polskich przykuÅ‚a mÄ… uwagÄ™ podwójnie. W klasycznych podrÄ™cznikach szkolnych, a nawet studenckich skryptach, które niegdyÅ› z zapaÅ‚em analizowaÅ‚am, na próżno szukać bowiem takich informacji.
I rzeczywiÅ›cie ta niezwykÅ‚a wystawa jest jedynÄ… w Polsce tego typu prezentacjÄ…. Autorka wystawy - prof. dr hab. Judyta GÅ‚adykowska- Rzeczycka (ur.1928) jest nestorkÄ… polskiej paleopatologii i wybitnÄ… specjalistkÄ… w tej dziedzinie. Paleopatologia jest dziedzinÄ… wiedzy, która zajmuje siÄ™ badaniem kondycji zdrowotnej pokoleÅ„ żyjÄ…cych w odlegÅ‚ych wiekach. W oparciu o dodatkowÄ… wiedzÄ™ z innych dziedzin np. archeologii, antropologii, medycyny, paleopatologia odtwarza historiÄ™ chorób. Dąży do ustalenia kolebki - czyli miejsca narodzin poszczególnych schorzeÅ„, dróg ich rozprzestrzeniania siÄ™, zasiÄ™gu wystÄ™powania, dynamiki rozwoju i stopnia wpÅ‚ywu chorób na życie caÅ‚ych spoÅ‚eczeÅ„stw jak i poszczególnych jednostek.
Pokazane na wystawie eksponaty, które przedstawiajÄ… różne odmiany i zmiany chorobowe, pochodzÄ… z cmentarzysk mÅ‚odszej epoki kamienia, czyli neolitu, z okresu wpÅ‚ywów rzymskich i ze Å›redniowiecza. Umieszczone sÄ… na dwóch piÄ™trach, wraz ze staÅ‚Ä… wystawÄ… pradziejowÄ…. Zbiory wystawy sÄ… pokÅ‚osiem badaÅ„ autorki dokonywanych na terenie Pomorza i Wielkopolski polegajÄ…cych na analizie antropologicznej materiaÅ‚ów kostnych znajdowanych na tamtejszych prahistorycznych i wczesnoÅ›redniowiecznych cmentarzyskach szkieletowych i ciaÅ‚opalnych. Badania koncentrowaÅ‚y siÄ™ na analizie zmian chorobowych, zwyrodnieniowych, zapalnych i infekcyjnych oraz wywoÅ‚anych przez urazy widocznych na szczÄ…tkach kostnych. ObejmowaÅ‚y one m.in.
1.Wyrośla kostne z prehistorycznego cmentarzyska dawnej ludności Pruszcza Gdańskiego;
2.Materiały kostne z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w Młodzikowie (powiat Środa);
3. Materiał kostny z cmentarzyska ciałopalnego ludności kultury pomorskiej z okresu lateńskiego (V-II w. p.n.e.) ze Starych Polaszek (powiat Kościerzyna);
4. MateriaÅ‚y kostne z grobów odkrytych w MiÅ‚oszowie i NiepoczoÅ‚owicach w powiecie wejherowskim;
5. Czaszkę z wczesnego okresu żelaza ze Słupicy;
6.Materiały kostne z wczesnohistorycznego cmentarzyska szkieletowego w Młodzikowie (powiat Środa);
7. Szkielet wojownika z Międzyrzecza;
8. MateriaÅ‚y kostne z grobów ciaÅ‚opalnych z Luzina (powiat Wejherowo)
9. CiaÅ‚opalne szczÄ…tki kostne ludzkie z kurhanów kultury Å‚użyckiej w Siemierowicach (gmina Cewice.);
10. Przepalone szczÄ…tki kostne z Sychowa (gmina Luzino).
Okazuje siÄ™, że ludzki materiaÅ‚ szkieletowy pozyskany z grobów daje możliwość przeprowadzenia specjalistycznych analiz, które poszerzajÄ… naszÄ… wiedzÄ™ o zmarÅ‚ych, ich wyglÄ…dzie, budowie ciaÅ‚a, warunkach bytowania, diecie, przebytych lub trapiÄ…cych ich chorobach, jak i ostatecznie o przyczynach ich Å›mierci. Wyniki szczegóÅ‚owych badaÅ„ antropologicznych, pozwalajÄ… wspóÅ‚czeÅ›nie ocenić kondycjÄ™ osobnika pochowanego na badanym cmentarzysku. DokÅ‚adna analiza paleopatologiczna szkieletu mówi nam o stanie zdrowia zmarÅ‚ego. Na materiale szkieletowym możemy odczytać choroby, które miaÅ‚y przebieg dÅ‚ugotrwaÅ‚y albo zadziaÅ‚aÅ‚y tak gwaÅ‚townie, że doprowadziÅ‚y do zmian kostnych czytelnych do dziÅ›. Identyfikacja chorób na pradziejowym, ludzkim materiale szkieletowym (rzadziej ciaÅ‚opalnym), możliwa jest tylko dziÄ™ki zespoÅ‚owej pracy przedstawicieli wielu dyscyplin. OlbrzymiÄ… pomoc dajÄ… nowoczesne techniki radiologiczne i tomokomputerowe.
Å»yjÄ…c w Å›rodowisku naturalnym, w Å›wiecie przyrody i bÄ™dÄ…c z niÄ… w bezpoÅ›rednim kontakcie, czÅ‚owiek prahistoryczny bez przerwy narażony byÅ‚ na rozmaite zakażenia i choroby wynikajÄ…ce z sÄ…siedztwa zwierzÄ…t, ale także odpadków i nieczystoÅ›ci wytwarzanych przez zwierzÄ™ta i siebie samego. StÄ…d też bez wÄ…tpienia dość czÄ™sto dochodziÅ‚o do różnorodnych zakażeÅ„, a rozmaite choroby czÄ™sto wywoÅ‚ywane byÅ‚y przez pasożyty, jakie z Å‚atwoÅ›ciÄ… dostawaÅ‚y siÄ™ do ludzkiego organizmu. Od wieków – pomimo systematycznego postÄ™pu medycyny i techniki - jedno pozostaje niezmienne. Nadal jesteÅ›my Å›miertelni, a niezależnie od wieku, pÅ‚ci, czy statusu majÄ…tkowego, a także pozycji spoÅ‚ecznej, każdego z nas dotykajÄ… rozmaite dolegliwoÅ›ci i schorzenia okreÅ›lane powszechnie jako choroby. Badania prof. GÅ‚adykowskiej - Rzeczyckiej wskazujÄ… na wiele chorób, z którymi ludzkość zmaga siÄ™ już od swojego zarania. Gruźlica, gruźlica kostno-stawowa, kiÅ‚a, kiÅ‚a wrodzona, trÄ…d, syfilis, ropne zapalenia koÅ›ci i okostnej, urazy i deformacje, a nawet nowotwory to niektóre z nich.
WystawÄ™ wzbogacajÄ… plansze, które pozwalajÄ… ogólnie zorientować siÄ™ w historii chorób, w ich wystÄ™powaniu na caÅ‚ym Å›wiecie na przestrzeni wieków. Z wystawy można wywnioskować, że np. czÄ™stość zmian rozwojowych jak i zapalnych, zwÅ‚aszcza swoistych, na przestrzeni wieków wzrastaÅ‚a i że stopniowo choroby stawaÅ‚y siÄ™ coraz bardziej zróżnicowane. To znaczy pojawiaÅ‚y siÄ™ nowe choroby, zwÅ‚aszcza zakaźne, oraz choroby z niedoboru (anemia, krzywica ).
NiezwykÅ‚a wystawa jest szczególnie godna polecenia dla pasjonatów archeologii, historii czy medycyny i wszystkich, którzy chÄ™tni sÄ… do wzbogacenia swej wiedzy o życiu i bolÄ…czkach naszych przodków. GorÄ…co polecam!
Poniżej znajduje się link do strony Muzeum Archeologicznego w Gdańsku opisujący tę wystawę.