KONTRAKT Z UCZNIAMI W SZKOLE PONADGIMNAZJALNEJ
Nauczyciele w szkole od zawsze mieli swoje zasady obowiÄ…zujÄ…ce na ich lekcjach i zajÄ™ciach. Uczniowie je znali, bo chociaż byÅ‚y niepisane, to praktyka dnia codziennego powodowaÅ‚a, że prÄ™dzej czy później dowiadywali siÄ™, do jakich reguÅ‚ muszÄ… siÄ™ dostosować, czego majÄ… przestrzegać, czego mogÄ… siÄ™ spodziewać. Można rzec, zatem, że kontrakty zawierane przez nauczycieli z uczniami istniejÄ… od dawna, chociaż nie zawsze funkcjonowaÅ‚y na piÅ›mie i pod tÄ… akurat nazwÄ…. W ostatnich latach jednak sÅ‚owo” kontrakt” staÅ‚o siÄ™ na gruncie szkolnym bardzo popularne, wrÄ™cz modne.
Wyraz „kontrakt”, z jÄ™zyka Å‚aciÅ„skiego „contractus”, oznacza dosÅ‚ownie „ukÅ‚ad” i tak jest też tÅ‚umaczone w SÅ‚owniku wyrazów obcych i zwrotów obcojÄ™zycznych WÅ‚adysÅ‚awa KopaliÅ„skiego jako: ukÅ‚ad, umowa na piÅ›mie, zawarta pomiÄ™dzy stronami (kontrahentami).
W odniesieniu do szkoÅ‚y kontrakt taki dotyczyć może nie tylko organizacji zajęć z poszczególnych przedmiotów, ale również bloku zajęć, pracy zespoÅ‚owej, wycieczek szkolnych, a zawierany pomiÄ™dzy wychowawcÄ… i uczniami może obowiÄ…zywać podczas lekcji wychowawczych, przydzielania zadaÅ„ i funkcji peÅ‚nionych przez uczniów w szkole, nawet sposobu wystawiania ocen z zachowania. Okres obowiÄ…zywania kontraktu, jak zatem widać niekoniecznie musi obejmować jeden rok szkolny, może być o wiele dÅ‚uższy i dotyczyć caÅ‚ego cyklu edukacyjnego, albo przeciwnie – może dotyczyć tylko czasu wykonywania okreÅ›lonego zadania.
BazujÄ…c na wÅ‚asnych doÅ›wiadczeniach zawodowych utwierdziÅ‚am siÄ™ w przekonaniu, iż szkolne kontrakty majÄ… duże walory wychowawcze, a przy tym niezwykle uÅ‚atwiajÄ… pracÄ™. Celowe i wÅ‚aÅ›ciwe jest wedÅ‚ug mnie, aby na poczÄ…tku każdego roku szkolnego z prowadzonymi przeze mnie klasami zawierać kontrakty roczne, w których jasno i precyzyjnie okreÅ›lone zostanÄ… wszystkie obowiÄ…zki i prawa uczniów na moich lekcjach. Przyjęłam takÄ… formÄ™ na piÅ›mie kilka lat temu i podtrzymujÄ™ jÄ… rokrocznie, dlatego moi uczniowie ostatnich klas liceum i technikum zasady kontraktu znajÄ… już niemal na pamięć, przyjmujÄ… jako naturalne i majÄ… peÅ‚nÄ… Å›wiadomość konsekwencji grożących im z tytuÅ‚u Å‚amania zapisanych zasad.
W zasadzie kontrakt z uczniami jest niczym innym jak częściÄ… dokumentu: „Przedmiotowy system oceniania”, którego opracowanie i zapoznanie z nim uczniów na poczÄ…tku roku szkolnego jest obowiÄ…zkiem każdego nauczyciela, niemniej o ile poszczególne punkty kontraktu ujÄ™te sÄ… czÄ™sto w różnych częściach wspomnianego dokumentu i nie zawsze stanowiÄ… dla ucznia czytelnÄ… caÅ‚ość, sam kontrakt zawiera najistotniejsze w praktyce zapisy jasno i przejrzyÅ›cie opisujÄ…ce prawa i obowiÄ…zki ucznia na lekcjach danego przedmiotu.Punkty kontraktu powinny być w miarÄ™ krótkie, proste, czytelnie sformuÅ‚owane, a on sam nie powinien być zbyt obszerny.
JednÄ… stronÄ… w tym kontrakcie sÄ… uczniowie majÄ…cy okreÅ›lone obowiÄ…zki i prawa oraz znajÄ…cy sankcje za zÅ‚amanie zasad i lekceważenie swych powinnoÅ›ci, zaÅ› drugÄ… nauczyciel precyzujÄ…cy wobec uczniów swoje wymagania, stawiajÄ…cy zadania i cele, egzekwujÄ…cy wywiÄ…zywanie siÄ™ uczniów z obowiÄ…zków i czuwajÄ…cy nad przestrzeganiem praw uczniowskich.
Zasady kontraktu sÄ… przejrzyste – obowiÄ…zuje on obie strony i przez obie powinien być konsekwentnie wcielany w życie i realizowany przez caÅ‚y rok szkolny. IstotÄ… kontraktu jako umowy dwóch stron jest nie tylko partnerstwo, ale i wychowawcza konsekwencja. Nauczyciel powinien równie wymagać od uczniów stosowania siÄ™ do przyjÄ™tych zapisów w zakresie ich obowiÄ…zków, jak i w peÅ‚ni przestrzegać przysÅ‚ugujÄ…cych uczniom uprawnieÅ„. Konsekwencja ze strony nauczyciela jest tu bardzo ważna, ponieważ jakiekolwiek odstÄ™pstwo od przyjÄ™tych reguÅ‚ jest nie tylko antywychowawcze i podważa autorytet nauczyciela prowadzÄ…c do utraty zaufania wobec niego, ale przede wszystkim zachÄ™ca mÅ‚odzież do wymuszania dalszych ustÄ™pstw ze szkodÄ… dla niej samej, przekreÅ›la samÄ… istotÄ™ i celowość kontraktu.
Pożądane jest, aby uczniowie dokÅ‚adnie zanotowali treść kontraktu do zeszytu przedmiotowego na pierwszych lekcjach przedmiotu w szkole (z racji ograniczeÅ„ czasowych na lekcji można wykonać kserokopiÄ™ kontraktu dla każdego ucznia, ale dopilnować, aby uczniowie dokÅ‚adnie jÄ… przeczytali, wkleili do zeszytu i podpisali). Nauczyciel prowadzÄ…cy powinien udzielić im wszelkich wyjaÅ›nieÅ„, by wyeliminować z góry wszelkie nieÅ›cisÅ‚oÅ›ci i wÄ…tpliwoÅ›ci mogÄ…ce siÄ™ pojawić w ciÄ…gu roku szkolnego i zapobiec zbÄ™dnym konfliktom. Najlepiej,aby omówić z uczniami kolejno punkt po punkcie. Ma to szczególne znaczenie w klasach pierwszych, które bÄ™dÄ… dopiero oswajać siÄ™ z podanymi reguÅ‚ami. Wskazane byÅ‚oby również w klasach pierwszych, aby wytÅ‚umaczyć uczniom pojÄ™cie kontraktu i jego cele, jeÅ›li nigdy wczeÅ›niej nie spotkali siÄ™ z takÄ… formÄ…. Ważne jest także by pod zapisanymi w zeszycie zasadami kontraktu nauczyciel i uczniowie zÅ‚ożyli swoje podpisy, a w klasach pierwszych i drugich (uczniowie niepeÅ‚noletni) powinno siÄ™ również egzekwować podpisy ich rodziców (rodzica) lub opiekunów prawnych. Podpis zÅ‚ożony przez ucznia pod treÅ›ciÄ… kontraktu powinien uÅ›wiadomić mu osobistÄ… odpowiedzialność za stosowanie siÄ™ (lub nie) do zawartych w nim zasad. Można również treść kontraktu wywiesić na staÅ‚e w klasopracowni szkolnej.
Każdy rok szkolny przynosi nowe problemy, dlatego jak każdy dokument szkolny tworzony przez nauczyciela, także i kontrakt z uczniami powinien być poddany ewaluacji i w razie potrzeby modyfikowany lub rozszerzany o kolejne punkty, zwÅ‚aszcza, jeÅ›li w ciÄ…gu roku szkolnego wynikÅ‚y jakieÅ› niejasnoÅ›ci. Nauczyciel nie powinien wtedy zapominać o uczniach – drugiej stronie umowy i dokonywać zmian także przy ich wspóÅ‚udziale.
GorÄ…co zachÄ™cam do zawierania kontraktów pisemnych w klasach ponadgimnazjalnych, ponieważ istotnie dyscyplinuje on uczniów, przypomina terminy, wskazuje im pewne granice, których przekroczenie grozi sankcjami. UczeÅ„ Å›wiadomie korzysta ze swoich praw w dopuszczalnym zakresie, a jeÅ›li Å›wiadomie też je Å‚amie zna skutki takiego postÄ™powania i nie może wyrażać żadnych pretensji pod adresem nauczyciela.
Ze wzglÄ™dów praktycznych nauczyciel powinien, poza dziennikiem, prowadzić wÅ‚asny zeszyt z podziaÅ‚em na dwa semestry, w którym odnotowywaÅ‚ bÄ™dzie na bieżąco ilość wykorzystanych przez ucznia nieprzygotowaÅ„ do zajęć (Np.), aktywność na lekcji (plusy) i inne formy dziaÅ‚aÅ„ uczniowskich, aby uczniowie nie nadużywali swych przywilejów.
Poniżej przedstawiam kontrakt, który obowiÄ…zuje we wszystkich klasach, w których uczÄ™, na prowadzonych przeze mnie lekcjach historii i wiedzy o spoÅ‚eczeÅ„stwie. Na przestrzeni kilku ostatnich lat byÅ‚ on poddawany ewaluacji, modyfikowany i nieco rozbudowywany o kolejne istotne punkty.W obecnej- optymalnej postaci - wyglÄ…da on nastÄ™pujÄ…co:
I. Na lekcjach historii i wiedzy o społeczeństwie uczeń ma obowiązek:
- Systematycznie uczestniczyć w zajęciach;
- Uczestniczyć we wszystkich projektach i sprawdzianach wiedzy;
- Przestrzegać regulaminu klasopracowni historycznej;
- Zachowywać siÄ™ kulturalnie i przyzwoicie, zgodnie z ogólnie przyjÄ™tymi zasadami współżycia spoÅ‚ecznego;
- Wysłuchiwać opinii innych, nie przeszkadzać innym w lekcji;
- Zgodnie wspóÅ‚pracować w grupie i z caÅ‚ym zespoÅ‚em klasowym;
- Wypowiadać swoje opinie i sądy zgodnie z zasadami dobrego wychowania, nie obrażając i nie raniąc innych w klasie;
- Posiadać zawsze zeszyt przedmiotowy i podręcznik;
- Systematycznie i starannie prowadzić zeszyt przedmiotowy;
- Systematycznie przygotowywać siÄ™ do zajęć – do odpowiedzi ustnej albo krótkiego, niezapowiedzianego pisemnego sprawdzianu obowiÄ…zujÄ… zawsze trzy ostatnie lekcje;
- Aktywnie uczestniczyć w lekcjach i angażować się we wszelkie czynności edukacyjne podejmowane w klasie na zajęciach lekcyjnych;
- Przygotować w ustalonym terminie prace pisemne (zadania domowe, notatki, referaty i inne);
- Przygotować siÄ™ do caÅ‚ogodzinnych sprawdzianów obejmujÄ…cych wiÄ™kszÄ… partiÄ™ materiaÅ‚u i w nich uczestniczyć;
- Zgłosić przysługujące nieprzygotowanie do lekcji (Np) przed jej rozpoczęciem, tuż po przerwie;
- W przypadku dłuższej usprawiedliwionej nieobecności zgłosić nauczycielowi nieprzygotowanie do lekcji przed jej rozpoczęciem;
- Uzupełnić braki wynikające z nieobecności na 1-2 ostatnich lekcjach w ciągu tygodnia;
- Uzupełnić braki wynikające z dłuższej, usprawiedliwionej nieobecności w terminie uzgodnionym z nauczycielem;
- Napisać sprawdzian w ciÄ…gu dwóch tygodni od powrotu do szkoÅ‚y, w przypadku usprawiedliwionej nieobecnoÅ›ci na sprawdzianie;
- Poprawić ocenę niedostateczną za pierwszy semestr w terminie do końca marca, aby uzyskać promocję do następnej klasy;
- W przypadku peÅ‚nienia funkcji dyżurnego w danym tygodniu nauki przygotować niezbÄ™dne pomoce na lekcje – mapa, atlasy lub inne.
- Wypełniać zobowiązania kontraktu.
II. Na lekcjach historii i wiedzy o społeczeństwie uczeń ma prawo:
- Wypowiadać na lekcjach własne opinie i sądy;
- Prezentować wiedze zdobytą poza lekcjami;
- Być ocenianym zgodnie z przyjÄ™tymi dokumentami – Przedmiotowymi Systemami Oceniania (PSO) z historii i wiedzy o spoÅ‚eczeÅ„stwie;
- Być ocenianym w myśl zasad sprawiedliwości, w warunkach zapewniających obiektywność oceny;
- Ocenie bieżącej na lekcji podlegają wszystkie osiągnięcia ucznia w zakresie wiedzy, umiejętności i postaw Np. aktywności i kreatywności;
- Do otrzymania oceny za zadania dodatkowe wykraczajÄ…ce poza program;
- Do otrzymywania plusów (+) za aktywność na lekcji, za trzy kolejne plusy uczeÅ„ otrzymuje do dziennika ocenÄ™ bardzo dobry;
- ZgÅ‚osić na poczÄ…tku zajęć lekcyjnych nieprzygotowanie do lekcji w iloÅ›ci odpowiadajÄ…cej iloÅ›ci godzin przedmiotu w tygodniu – przy dwóch godzinach tygodniowo dwa razy w semestrze szkolnym, a przy jednej godzinie tygodniowo – jeden raz na semestr, bez żadnych konsekwencji (z wpisem Np. do dziennika); zgÅ‚oszenie nieprzygotowania do lekcji nie dotyczy jednak lekcji ze sprawdzianem caÅ‚ogodzinnym;
- Przez nieprzygotowanie do zajęć rozumie się: brak wiadomości z trzech ostatnich lekcji, brak zadania domowego pisemnego lub ustnego, brak zeszytu przedmiotowego i podręcznika;
- W uzasadnionych przypadkach zgłosić na początku zajęć brak zeszytu przedmiotowego, zadania domowego lub podręcznika i wtedy nie otrzymuje wpisu nieprzygotowania się do lekcji;
- Znać z wyprzedzeniem, co najmniej tygodniowym, termin sprawdzianu całogodzinnego przeprowadzanego po zrealizowaniu większej partii materiału (Np. jednego działu programowego) oraz zakres sprawdzanych umiejętności i wiedzy;
- Do uzyskania oceny ze sprawdzianu caÅ‚ogodzinnego w ciÄ…gu dwóch tygodni od momentu jego napisania;
- Do jednorazowej poprawy oceny ze sprawdzianu caÅ‚ogodzinnego w terminie dwóch tygodni od momentu pokazania sprawdzonych prac uczniom i podania ocen – poprawa jest dobrowolna i odbywa siÄ™ z zastosowaniem tych samych kryteriów oceniania, ale nie podlegajÄ… jej sprawdziany krótkie z trzech ostatnich lekcji, tzw. ”Kartkówki”; przy wystawianiu ocen semestralnych brane sÄ… pod uwagÄ™ obie oceny – pierwsza i poprawiona;
- W sytuacji, jeÅ›li poprawiona ocena jest niższa od oceny pierwszej lub równa jej, uczeÅ„ ma prawo zrezygnować z wpisania jej do dziennika, pozostajÄ…c przy pierwszej uzyskanej ocenie;
- Do wglÄ…du przez niego i jego rodziców do sprawdzonych i ocenionych prac pisemnych;
- Do pytania ustnego i pisania krótkich testów i sprawdzianów (kartkówek) tylko z trzech ostatnich lekcji;
- Do nieprzygotowania do lekcji, przez okres ustalony z nauczycielem, w sytuacji dłuższej usprawiedliwionej chorobą nieobecności w szkole;
- Żądać wyjaśnienia i uzasadnienia od nauczyciela wystawionej przez niego oceny;
- Oczekiwać od nauczyciela uzupeÅ‚nienia wiedzy, którÄ… chce posiąść;
- Prosić nauczyciela o powtórzenie informacji trudnych do przyswojenia;
- Do egzaminów poprawkowych i klasyfikacyjnych zgodnie z zapisem w dokumencie – WewnÄ…trzszkolny System Oceniania (WSO);
- Do informacji o przewidywanej ocenie niedostatecznej na koniec pierwszego semestru lub roku szkolnego na miesiÄ…c przed posiedzeniem rady pedagogicznej klasyfikacyjnej;
- Oczekiwać od nauczyciela wypełniania przez niego zasad kontraktu.
III. Nauczyciel ma obowiÄ…zek:
- Przekazywać uczniom maksimum wiedzy przedmiotowej, jaką sam dysponuje, w zakresie objętym programem nauczania, z wykorzystaniem wszystkich dostępnych w szkole pomocy dydaktycznych;
- SÅ‚uchać tego, co mówiÄ… uczniowie, rozważać ich spostrzeżenia i analizować wnioski;
- Oceniać zgodnie z Przedmiotowym Systemem Oceniania, w myśl zasad sprawiedliwości i w warunkach zapewniających obiektywność oceny;
- Nagradzać szczególnÄ… aktywność i kreatywność uczniów na lekcji (znakiem plus lub peÅ‚nÄ… ocenÄ…), a za trzy znaki plus wpisać do dziennika ocenÄ™ bardzo dobry;
- Systematycznie kontrolować wiedzÄ™, umiejÄ™tnoÅ›ci i postawy uczniów poprzez sprawdziany, kartkówki czy testy, wypowiedzi ustne, prace domowe, prace w grupie, aktywnoÅ›ci;
- Powtórzyć uczniom szczególnie trudny materiaÅ‚ lekcyjny, jeÅ›li o to proszÄ…;
- Zapowiadać uczniom terminy sprawdzianów caÅ‚ogodzinnych, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem;
- Zapoznawać uczniów z zakresem wiedzy i umiejÄ™tnoÅ›ci objÄ™tych sprawdzianem caÅ‚ogodzinnym, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem;
- OkreÅ›lić termin i warunki poprawy sprawdzianów caÅ‚ogodzinnych;
- Dokonać kontroli i oceny sprawdzianów, testów oraz prac domowych w ciÄ…gu dwóch tygodni od momentu ich napisania czy oddania przez uczniów;
- OkreÅ›lić zasady wglÄ…du do sprawdzianów przez uczniów i ich rodziców;
- Na miesiÄ…c przed posiedzeniem rady pedagogicznej klasyfikacyjnej poinformować uczniów o grożących im ocenach niedostatecznych (dokonać wpisu oÅ‚ówkiem do dziennika)
- Podać uczniom zakres wiedzy i umiejętności niezbędnych do poprawy oceny niedostatecznej za pierwszy semestr;
- Wypełniać postanowienia kontraktu.
IV. Nauczyciel ma prawo:
- Wymagać od uczniów, aby wypeÅ‚niali swe obowiÄ…zki;
- Przeprowadzać niezapowiedziane kartkówki lub testy z trzech ostatnich lekcji;
- Zapytać z bieżącej lekcji ucznia, który sam nie bierze w niej udziaÅ‚u i nie angażuje siÄ™, a przeszkadza uczniom i jemu samemu w prowadzeniu lekcji i postawić odpowiedniÄ… ocenÄ™;
- Dokonywać niezapowiedzianej kontroli zeszytów przedmiotowych uczniów i systematycznoÅ›ci dokonywania w nim notatek z lekcji;
- Dokonywać systematycznej kontroli posiadania przez uczniów podrÄ™czników jako podstawowej pomocy dydaktycznej na lekcji;
- Systematycznie pytać uczniów ustnie ze zrealizowanego materiaÅ‚u;
- Wymagać od uczniów, by realizowali zobowiÄ…zania kontraktu.