Komentarz Bartłomieja do „Analityk pierwszych” Arystotelesa opracowany został w duchu terministycznym i pozostawał pod wyraźnym wpływem terminizmu. Mianem terminizmu od początku XV wieku zwykło się określać w filozofii średniowiecznej doktrynę filozoficzną Jana Burydana (w oryginale Jean Buridan) - wybitnego francuskiego filozofa przyrody, żyjącego w latach ok. 1300 – ok. 1362, długoletniego profesora Uniwersytetu w Paryżu, w tym dwukrotnego rektora tej uczelni. Pozostawał on pod mniejszym znacznie, niż dotąd, wpływem dzieł Arystotelesa, odchodził od klasycznej scholastyki i ograniczał w swych pracach treści teologiczne. Przez to często kierunek ten określano mianem „nowej filozofii” (via moderna) w przeciwieństwie do tradycyjnej „starej” (via antiqua)W badaniach przyrodniczych podnosił wartość rozumu (racjonalizm), obserwacji i doświadczenia (empiryzm) i w oparciu o te racjonalne i empiryczne przesłanki przyczynił się do podważenia zasad fizyki i kosmologii Arystotelesa. Położył duży wkład w rozwój nauk ścisłych i przyrodniczych: fizyki, astronomii i filozofii przyrody. Stworzył też wiele prac z zakresu filozofii moralnej, filozofii bytu i człowieka. Szkoła filozoficzna Burydana była bardzo płodna na zachodzie Europy po jego śmierci, a od XV wieku stała się szczególnie widoczna w uniwersyteckim środowisku praskim i krakowskim (najwięcej w latach 1420-1440). Pod jej wpływem i urokiem pozostawał także, jak widać, Bartłomiej z Radomia, chociaż jak dotąd jego szersza myśl filozoficzna i teologiczna nie została opracowana. Jest to zapewne wynikiem skąpej ilości źródeł historycznych na ten temat.
Znawcy filozofii i teologii średniowiecznej nie stawiają jednak Bartłomieja w czołówce ówczesnych polskich intelektualistów. Nie wymieniają go wśród najbardziej płodnych, nowatorskich czy kreatywnych uczonych. Z zachowanych rękopisów i źródeł jawi się postać Radomianina jako zdolnego i pracowitego, ale cichego, skromnego i nie wybijającego się ponad przeciętność mistrza uniwersytetu. Oprócz rękopisu komentarza do dzieł Arystotelesa jedynym śladem działalności naukowej Bartłomieja jest skrypt jego wykładów znany jako „Questiones super varios Aristotelis libros”. Ten tekst wykładów poświęconych dziełom Arystotelesa, spisany przez Jana z Gródka i datowany na 1449 rok, jest potwierdzeniem działalności naukowej i dydaktycznej Radomianina na Akademii Krakowskiej. Jest to materiał zawierający typowe na wydziale artium zapisy z powszechnych i obowiązkowych wtedy na krakowskiej uczelni – co napisano wcześniej - wykładów myśli Arystotelesa.
Bartłomiej od momentu podjęcia studiów na krakowskiej Alma Mater pozostał jej wierny, nic nie wskazuje na to, by wyjeżdżał za granicę w celu kontynuacji studiów na sławnych zachodnich uniwersytetach. Nie znamy też powiązań Bartłomieja z rodzinnym miastem po wyjeździe na studia do Krakowa. Najwyraźniej od podjęcia studiów związał się na stałe z Krakowem.
Wiemy, że zmarł dość szybko, w 1450 roku ( literatura podaje najczęściej styczeń tego roku jak miesiąc jego śmierci). Znany jest list Jana Elgota – kanonika krakowskiego i doktora praw - pisany do Jana Długosza, w którym uczony opłakuje zgon Bartłomieja z Radomia i innego zmarłego wtedy wybitnego teologa Jana z Radochoniec (Radochończy) tymi słowami: „Znakiem to gniewu Bożego być się wydaje, że odchodzą od nas najlepsi, których nauka i wymowa powinna nas pocieszać, popierać i nami kierować”. W tym samym liście Elgot bardzo pochlebnie opisuje naszego bohatera jako „valens et supra alios erat in facultate theologiae”, czyli wyróżniającego się - spośród wszystkich ówczesnych w Krakowie - teologa.
Niepełne informacje na temat życia i działalności profesora z Radomia nie umniejszają faktu, że był na gruncie uniwersyteckim Krakowa I połowy XV wieku osobą znaną i szanowaną, która na trwale zapisała się w annałach wszechnicy jagiellońskiej. W historii Ziemi Radomskiej pozostanie postacią, która dzięki osobistym talentom i konsekwencji osiągnęła szczyty ówczesnego wykształcenia i wybiła się ponad przeciętność przynosząc chlubę swojemu miastu rodzinnemu i stanowi mieszczańskiemu.
BIBLIOGRAFIA:
ŻRÓDŁA:
1. Album studiosorum Universitatis Cracoviensis, wyd. Ż. Pauli, B. Ulanowski, A. Chmiel, Kraków 1887, t. I (od roku 1400 do roku 1489) s. 16, 18, 31, 42- 43, 108 – 109, t. II s. 41-42.
2. Codex diplomaticus Universitatis studii generalis Cracoviensis, Kraków 1870, t. I, s. 191, 193, t. II s. 41-42.
3. Codex epistolaris saeculi Decimi quinti, t. 2, 1382- 1445, oprac. A. Lewicki, Kraków 1891, s. 101.
4. Conclusiones Universitatis Cracoviensis ab anno 1441 ad anno 1589, wyd. H. Barycz, Kraków 1933.
5. Conclusiones Antiquae Maioris Collegii ab anno 1432 ad anno 1591, rkp. Archiwum UJ nr 63.
6. Kazanie na śmierć Macieja z Koła w 1441 roku, Rkps Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, sygn. I Q 381, f. 50-55 (od słów: Resedit, qui fuerat mortuus…)
7. Rękopis Bartłomieja z Radomia w Bibliotece Jagiellońskiej - Puncta super duos libros Analyticorum priorum Aristotelis, BJ, Rkp. 1978,k.1r, 1v- 77 r.
8. Statua i materiały wydziału teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego z XVI wieku, wyd. J. Szujski, Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce, Kraków 1878, t. I
9. Statuta nec non liber promotionum facultatis philosophorum ordinis In Universitate Studiorum Jagellonica ab anno 1402 ad annum 1849 (wyd. J. Muczkowski), Kraków 1849, s. 14, 18, 19, 29.
OPRACOWANIA:
1. J. Domański, Początki humanizmu, w: Dzieje filozofii średniowiecznej w Polsce, t. IX, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1982.
2. Encyklopedia Filozofii Polskiej, red. A. Maryniarczyk, Lublin 2011, t. I, s.79.
3. J. Fijałek, Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego i jego Wydziału Teologicznego w XV wieku, Kraków 1898, s. 76 -77.
4. L. Hajdukiewicz, Dokumentacja bio - bibliograficzna i indeks biograficzny tomu I i II, w: Historia nauki polskiej, t. 6, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974, s. 24.
5. A. Karbowiak, Dzieje wychowania i szkół w Polsce. Tom II. Wieki średnie : część druga. Okres trzeci – od roku 1363 do 1432. Lwów – Warszawa – Kraków 1923, s. 209, 302
6. tenże, Dzieje wychowania i szkół w Polsce. Tom III. Okres przejściowy od 1433 do 1510 roku, Lwów – Warszawa – Kraków 1923, t. III, s.366 – 367.
7. M. Kowalczyk, Krakowskie mowy uniwersyteckie z pierwszej połowy XV wieku, Wrocław 1970, s. 23, 127, 185, 206.
8. D. Kupisz (red.), Kościół Św. Jana Chrzciciela w Radomiu. Architektura, ludzie, wydarzenia, Radom 2010, s.45 – 47.
9. M. Markowski, Burydanizm w Polsce w okresie przedkopernikańskim: studium z historii filozofii i nauk ścisłych na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku, w: Studia Copernicana, t. II, Wrocław 1971, s. 305- 309, 358, 503.
10. tenże , Spis osób dopuszczonych do wykładów i katedry na wydziale teologii Uniwersytetu Krakowskiego w XV wieku, MHFS 5 (1965), s. 172, 228-229.
11. tenże, Komentarze do „Analityk pierwszych” i do ”Analityk wtórych” Arystotelesa zachowane w średniowiecznych rękopisach Biblioteki Jagiellońskiej, w: Ruch Filozoficzny 23 (1965), s. 236 – 239.
12. tenże, Logika, w: Dzieje filozofii średniowiecznej w Polsce, t.1, Wrocław 1975, s. 119, 122, 151.
13. tenże, Metodologia, tamże, t.2, Wrocław 1976, s. 35 – 36, 55.
14. K. Morawski, Historya Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wieki Średnie i Odrodzenie, Kraków 1900, t. I, s. 414-415, t. II, s. 15.
15. L. Nowak, Scholar, student, bakałarz, magister – edukacja w średniowieczu, w: Czasy Katedr – czasy uniwersytetów. Źródła jedności narodów Europy, red. W. Sajdek, Lublin 2005, s. 121.
16. R. Palacz, Powstanie i rozwój uniwersytetów w średniowieczu, w: Katolicyzm średniowieczny, red. J. Keller, Warszawa 1977, s. 237- 240.
17. S. Piątkowski, Radom. Zarys dziejów miasta, Radom 2000, s.37.
18. Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1935, t. I , s. 316 – 317, autor biogramu: Karol Piotrowicz.
19. J. Pulnar (red.), Radomskie Wędrówki Regionalne. Przewodnik edukacji regionalnej, Radom 2000, s.58.
20. J. Ryś, Szkolnictwo parafialne w miastach Małopolski w XV wieku, Warszawa 1995, s.134.
21. K. Stopka, A. Banach, J. Dybiec, Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000, s. 9-69.
22. H. Wyczawski, Słownik polskich teologów katolickich, Warszawa 1981, t. I, s. 114 – 115.
23. J. Zathey, Historia Biblioteki Jagiellońskiej, Kraków 1966, t. I, Biblioteka w latach 1364 – 1492, s. 39, 47.
STRONY WWW:
1. Oficjalna strona internetowa Uniwersytetu Jagiellońskiego, zakładka : historia – www.uj.edu.pl/uniwersytet/historia
RADOM
LUTY 2013