I A II WOJNA ÅšWIATOWA –
PRÓBA ANALIZY PORÓWNAWCZEJ cz.I
Poniżej prezentuję materiały przygotowane na lekcje historii w klasach trzecich liceum i technikum.
Pierwsza i druga wojna Å›wiatowa to dwa totalne, nowoczesne konflikty zbrojne XX wieku. Dużo miÄ™dzy nimi podobieÅ„stw, ale druga wojna Å›wiatowa – w czym wszyscy jesteÅ›my zgodni – byÅ‚a rozszerzeniem skali I wojny z lat 1914 – 1918.
Rozszerzenie to dotyczyÅ‚o nastÄ™pujÄ…cych obszarów:
· IloÅ›ci i jakoÅ›ci dziaÅ‚aÅ„ wojennych ( rodzaje stosowanej broni i technika wojenna)
I wojna Å›wiatowa byÅ‚a jeszcze zderzeniem XX-wiecznej techniki z XIX-wiecznÄ… strategiÄ… i taktykÄ…. W czasie tej wojny po raz pierwszy w historii zastosowano broÅ„ chemicznÄ…, samoloty, okrÄ™ty podwodne, czoÅ‚gi. W ciÄ…gu wojny fabryki przemysÅ‚u zbrojeniowego wyprodukowaÅ‚y ogromne iloÅ›ci broni i amunicji. Siedem gÅ‚ównych paÅ„stw (Niemcy, Austro - WÄ™gry, Francja, Wielka Brytania, USA, Rosja i WÅ‚ochy) wyprodukowaÅ‚o przez caÅ‚Ä… wojnÄ™ w sumie: 27,6 mln karabinów, 1,076 mln karabinów maszynowych, 151,7 tys. dziaÅ‚, 18,1 tys. moździerzy, 340 tys. samochodów, 181,9 tys. samolotów, 9,2 tys. czoÅ‚gów, 1051 mln pocisków artyleryjskich i 47,7 mld nabojów karabinowych. Ponadto sama tylko Wielka Brytania wyprodukowaÅ‚a 784 tys. ton materiaÅ‚ów wybuchowych. Technika prowadzenia II wojny Å›wiatowej staÅ‚a siÄ™ o wiele bardziej nowoczeÅ›niejsza wskutek powszechnego i masowego zastosowania lotnictwa bojowego, okrÄ™tów podwodnych, wojsk pancernych a także najnowszych broni masowego rażenia. W czasie II wojny Å›wiatowej przemysÅ‚ paÅ„stw biorÄ…cych udziaÅ‚ w wojnie wyprodukowaÅ‚ aż 330 tys. czoÅ‚gów i ponad 600 tys. samolotów.
· WiÄ™kszego zasiÄ™gu terytorium na którym prowadzono dziaÅ‚ania wojenne, a co za tym idzie o wiele wiÄ™kszej iloÅ›ci zmobilizowanych do wojny żoÅ‚nierzy.
W pierwszej wojnie Å›wiatowej udziaÅ‚ wzięły aż 33 paÅ„stwa, ale obszar dziaÅ‚aÅ„ wojennych w latach 1939-45 zwiÄ™kszyÅ‚ siÄ™ kilkukrotnie i jest dotychczas najwiÄ™kszym w dziejach konfliktów zbrojnych. OgóÅ‚em w II wojnie Å›wiatowej wzięło udziaÅ‚ 61 paÅ„stw i 3/4 mieszkaÅ„ców kuli ziemskiej. Zmobilizowano ponad 110 mln żoÅ‚nierzy (m.in. w okresie najwiÄ™kszej mobilizacji armia ZSRR liczyÅ‚a 12,5 mln, USA 12,3 mln, III Rzeszy 10,2 mln, Japonii 10,2 mln, Wielkiej Brytanii 5,1 mln, Francji 5 mln, Chin 5 mln, WÅ‚och 3,7 mln).
· Wielokrotnie wiÄ™kszych wydatków na prowadzenie wojny.
W 1920 roku oszacowano, że wydatki bezpoÅ›rednie na wojnÄ™ wyniosÅ‚y 186 mld USD, zaÅ› z kolei na prowadzenie II wojny Å›wiatowej osiÄ…gnęły zawrotnÄ… sumÄ™ 1,166 biliona dolarów, liczonych wedÅ‚ug ówczesnej siÅ‚y nabywczej (m.in. USA wydaÅ‚y 387 mld, III Rzesza 272 mld, ZSRR 192 mld, Wielka Brytania 120 mld, WÅ‚ochy 94 mld, Japonia 56 mld).
· WiÄ™kszej terytorialnie i iloÅ›ciowo skali stosowania doktryny wojny bÅ‚yskawicznej (Blitzkrieg), gÅ‚ównie przez Niemców;
Blitzkrieg (niem. wojna bÅ‚yskawiczna) – termin oznaczajÄ…cy bÅ‚yskawiczne uderzenie wojskowymi siÅ‚ami zbrojnymi (powietrznymi, morskimi i lÄ…dowymi) na dany kraj. Najważniejszym elementem wojny bÅ‚yskawicznej jest wykorzystanie momentu zaskoczenia poprzez napad w skali strategicznej oraz dążenie do maksymalnego zmasowania gÅ‚ównych siÅ‚ w kierunku pierwszego uderzenia. Nieprzyjaciel powinien zostać obustronnie oskrzydlony przez siÅ‚y pancerne, a jego gÅ‚ówne siÅ‚y okrążone i zniszczone przez piechotÄ™ i artyleriÄ™ w poczÄ…tkowym okresie wojny. TwórcÄ… Blitzkriegu byÅ‚ Alfred von Schlieffen. Na poczÄ…tku I wojny Å›wiatowej, tzw. plan Schlieffena zakÅ‚adaÅ‚ pokonanie Francji w ciÄ…gu 6. tygodni, dziÄ™ki czemu możliwe miaÅ‚o być przerzucenie wszystkich siÅ‚ na front wschodni, przeciwko Rosji. Teoretyczne podstawy Blitzkriegu z użyciem czoÅ‚gów zostaÅ‚y opracowane i po raz pierwszy zaprezentowane przez Heinza Guderiana w jego książce pt. Achtung - Panzer! wydanej w 1937 roku.
WyróżniajÄ…cym elementem Blitzkriegu byÅ‚o to, że dywizje czoÅ‚gów po wygraniu pierwszych bitew nie zatrzymywaÅ‚y siÄ™ w celu umocnienia przyczóÅ‚ków na nowej linii frontu, ale parÅ‚y wciąż do przodu Å›cigajÄ…c pokonane wojsko i wdzierajÄ…c siÄ™ w gÅ‚Ä…b terytorium atakowanego kraju, przy wsparciu zmasowanych siÅ‚ powietrznych.
Zgodnie z teoriÄ… Guderiana o powodzeniu wojny bÅ‚yskawicznej decyduje zmasowane użycie dywizji pancernych i piechoty zmotoryzowanej na gÅ‚ównych kierunkach uderzenia. Owe uderzeniowe kliny pancerne winny być wspierane przez lotnictwo we wszystkich sytuacjach bojowych. Zadaniem lotnictwa, gÅ‚ównie nurkujÄ…cego, jest też prowadzenie rozpoznania w taktycznej i operacyjnej gÅ‚Ä™bi, zapobieganie podejÅ›ciu nieprzyjacielskich odwodów, ubezpieczanie wojska z powietrza i zapewnianie im zaopatrzenia.
Blitzkrieg z powodzeniem realizowali Niemcy w okresie od kwietnia 1940 do czerwca 1941 roku. Najlepszymi przykÅ‚adami użycia taktyki "wojny bÅ‚yskawicznej" sÄ… kampanie niemieckie we Francji, bo kraj ten zostaÅ‚ pokonany dziÄ™ki tej taktyce zaledwie w kilka tygodni. W 1941 roku po rozpoczÄ™ciu "Planu Barbarossa" wojna bÅ‚yskawiczna napotkaÅ‚a po raz pierwszy na poważny opór, kiedy Niemcom nie udaÅ‚o siÄ™ zdobyć Moskwy, Stalingradu, a blokada Leningradu trwaÅ‚a bardzo dÅ‚ugo.
· O wiele straszniejszego losu ludnoÅ›ci cywilnej.
O ile w I wojnie Å›wiatowej ludność cywilna byÅ‚a angażowana najczęściej w gospodarkÄ™ wojennÄ…, o tyle w II wojnie Å›wiatowej zostaÅ‚a bezpoÅ›rednio wÅ‚Ä…czona w dziaÅ‚ania wojenne. OdbywaÅ‚y siÄ™ bezpoÅ›rednie ataki na ludność cywilnÄ…, miaÅ‚y miejsce zbrodnie wojenne i ludobójstwa, terror, deportacje, pacyfikacje miast i wsi, funkcjonowaÅ‚y wiÄ™zienia, obozy pracy, koncentracyjne i zagÅ‚ady, ludność wysyÅ‚ano na roboty przymusowe do III Rzeszy. Straty wÅ›ród ludnoÅ›ci cywilnej w latach 1939-1945 wyniosÅ‚y Å‚Ä…cznie prawie 47,5 mln ludzi (w tym blisko 6 mln Å»ydów zamordowanych w HolokauÅ›cie)
· WiÄ™kszej iloÅ›ciowo i jakoÅ›ciowo rabunkowej eksploatacji gospodarczej podbitych przez Niemców ziem.
Polityka gospodarcza na zajÄ™tych terenach zależaÅ‚a od stopnia ich podporzÄ…dkowania Niemcom. Na ziemiach wÅ‚Ä…czonych do Rzeszy podjÄ™to dziaÅ‚ania zmierzajÄ…ce do szybkiego zintegrowania gospodarczego poprzez przejmowanie zakÅ‚adów przemysÅ‚owych i majÄ…tków ziemskich w rÄ™ce niemieckie. Na terenach okupowanych wystÄ…piÅ‚o dążenie do maksymalnego zużytkowania miejscowego rolnictwa dla celów strategicznych. Jednak w okupowanych krajach Europy Zachodniej nie ingerowano w stosunki wÅ‚asnoÅ›ci oraz ustawodawstwo socjalne (np. Belgia, Dania, Holandia). W okupowanych krajach Europy Wschodniej eksploatacja gospodarcza miaÅ‚a charakter rabunkowy i byÅ‚a poÅ‚Ä…czona z grabieżą mienia, nie respektowaniem praw ludnoÅ›ci i przymusem pracy (np. Polska, ZwiÄ…zek Radziecki). Niemcy podporzÄ…dkowali przemysÅ‚ i rolnictwo na okupowanych terenach ekonomice wojennej i dlatego przejÄ™li oni caÅ‚kowitÄ… kontrolÄ™ nad życiem gospodarczym traktujÄ…c okupowane ziemie niczym kolonie sÅ‚użące do dostarczania surowców i taniej siÅ‚y roboczej. W czasie caÅ‚ej wojny – wedÅ‚ug Karola Grunberga – zburzono lub zdementowano urzÄ…dzenia w 32 tys. PrzedsiÄ™biorstw przemysÅ‚owych.
· WiÄ™kszego wpÅ‚ywu systemów ideologicznych na wybuch i przebieg wojny – ideologii nacjonalistycznej ( faszyzm, narodowy socjalizm).
Nacjonalizm niemiecki doprowadziÅ‚ do wybuchu obu wojen, ale w trakcie II wojny Å›wiatowej jego skutki byÅ‚y o wiele boleÅ›niejsze - przyczyniÅ‚ siÄ™ do planowej i zorganizowanej eksterminacji innych narodowoÅ›ci (Å»ydzi, Cyganie) zmierzajÄ…cej najpierw do wyeliminowania ich z życia spoÅ‚ecznego, politycznego i gospodarczego w wyrafinowany i okrutny sposób, a nastÄ™pnie do caÅ‚kowitej zagÅ‚ady.
· WiÄ™kszych strat ludnoÅ›ciowych i materialnych w czasie wojny.
W trakcie I wojny Å›wiatowej polegÅ‚o i zmarÅ‚o 8,5 mln żoÅ‚nierzy, rannych zostaÅ‚o ponad 21 mln żoÅ‚nierzy, a liczbÄ™ jeÅ„ców i zaginionych ocenia siÄ™ na 7,7 mln. WÅ›ród wszystkich zmobilizowanych do walki straty wyniosÅ‚y aż 57,6%. W latach 1939-45 liczbÄ™ zabitych żoÅ‚nierzy szacuje siÄ™ aż na ponad 25 mln, czyli niemal trzykrotnie wiÄ™cej niż w I wojnie Å›wiatowej, a liczbÄ™ rannych na 35 mln. Straty materialne II wojny Å›wiatowej sÄ… trudne do wyobrażenia. Tylko w Europie wyniosÅ‚y ona 260 mld dolarów (w tym ZwiÄ…zek Radziecki - 128 mld, a Polska-50 mld, co dawaÅ‚o 38% jej majÄ…tku narodowego).